ŚCIEŻKA DYDAKTYCZNA
W REZERWACIE „WYDYMACZ”
W ANTONINIE
Tu dowiesz się dlaczego wprowadzono podział lasów i jak je dzielimy oraz poznasz typy lasu, które występują na terenie rezerwatu „Wydymacz”.
TYPY LASU
W jednym z poprzednich punktów dowiedzieliście się, że siedliska leśne dzielimy umownie na BORY – czyli lasy, w których w drzewostanie dominują drzewa iglaste, oraz LASY – siedliska z przewagą drzew liściastych. Oznacza to, że w lasach mogą występować gatunki iglaste, ale stanowią tylko niewielką część drzewostanu. W naszych warunkach geograficznych lasy mają charakterystyczny cykl biologiczny wyznaczany porami roku. Zmienność ta, w tym zwłaszcza zrzucanie przez rośliny liści na zimę, powoduje wykształcenie się bogatszej w związki organiczne warstwy glebowej, co z kolei sprzyja rozwojowi roślin warstwy podszytu i runa. W efekcie, w stosunku do borów, lasy mają zazwyczaj bardziej zróżnicowaną strukturę gatunkową. Rosną też na żyźniejszych, bogatych w próchnicę siedliskach.
Najpopularniejszy podział lasów określa ich rodzaj na podstawie przede wszystkim składu gatunkowego oraz stosunków wilgotnościowych gleby.
Rozróżniamy więc:
- grądy – wielogatunkowe lasy z przewagą grabów i dębów, wykształcone na siedliskach żyznych. Na terenie rezerwatu, w jego południowej części, występują płaty grądu środkowoeuropejskiego.
- łęgi – lasy występujące na siedliskach żyznych, w pobliżu wód płynących, na terenach podtapianych lub okresowo zalewanych. W drzewostanie występuje między innymi olcha, wierzba, topola, jesion i wiąz. W rezerwacie występują dwa typy łęgów: wiązowo-jesionowe (na siedliskach stosunkowo suchszych, z przeciętnie niższym poziomem wody gruntowej, zalewanych tylko epizodycznie) oraz jesionowo-olszowe (zajmującego podobne, bardziej wilgotne siedliska).
- buczyny – w tym typie w drzewostanie dominuje buk. Zazwyczaj są to lasy silnie zacienione, przez co, w przeciwieństwie do innych rodzajów lasów liściastych, mają słabo rozwiniętą, ubogą warstwę runa i podszytu.
- dąbrowy – lasy, w których drzewostanie dominuje dąb. W Polsce spotykamy dwa typy dąbrów – acydofilne (kwaśne) i kserotermiczne. Acydofilne wykształcone są na średnio żyznych, kwaśnych glebach, a w ich drzewostanie, oprócz dębów, występuje też brzoza, buk i sosna. Na terenie rezerwatu zespół ten jest szeroko rozpowszechniony, lecz zbiorowiska są bardzo mocno zniekształcone, przede wszystkim przez domieszkę świerka pospolitego. Z kolei dąbrowy kserotermiczne (zwane też świetlistymi lub ciepłolubnymi) rosną na suchym, przepuszczalnym podłożu (z głębokim poziomem wód gruntowych), na glebach bogatych w związki węglanu wapnia. W tych lasach domieszkę drzew stanowi zazwyczaj sosna.
- olsy (olszyny) – to lasy występujące na terenach w wysokim poziomem wód gruntowych – na bagnach i terenach okresowo podmokłych, związanych najczęściej z wodą stojącą. Drzewostan stanowi przede wszystkim olsza czarna uzupełniana brzozą, jesionem, dębem, a także świerkiem i sosną. Lasy te mają zazwyczaj charakterystyczną, dolinkowo-kępkową strukturę runa – u nasady pni drzew i krzewów tworzą się kępy powstałe w skutek gromadzenia się namułów i substancji organicznych wokół korzeni przybyszowych. Pozostała, obniżona przestrzeń jest przez cały rok grząska i wilgotna lub zalana wodą. Część tą zasiedla roślinność bagienna, zaś na kępach rosną rośliny leśne, między innymi porzeczka czarna dająca nazwę jednemu z typów tych lasów – olsowi porzeczkowemu. Właśnie ten rodzaj olsów występuje na terenie rezerwatu „Wydymacz” – w obniżeniu, które prawdopodobnie stanowi pozostałość fragmentu dawnej misy stawu.
Zobacz tez opis gatunków drzew najczęściej występujących w rezerwacie…
Dąb szypułkowy (Quercus robur)
Potężne (wysokość przeciętnie 20–30 metrów, czasem powyżej 40 metrów; średnica pnia – zazwyczaj 2–3 metry), długowieczne (żyje ponad 700 lat – najdłużej spośród występujących w Polsce drzew liściastych), majestatyczne drzewo, cenione ze względu na wytrzymałe, twarde drewno. Jest symbolem trwałości, siły i dostojeństwa. Dąb szypułkowy rośnie przede wszystkim na nizinach, jest rośliną światłolubną, wymagającą zasobnych, wilgotnych gleb. Tworzy zespoły roślinne zwane dąbrowami, ale występuje także w grądach i łęgach. W Polsce występuje częściej niż dąb bezszypułkowy. Owocami dębu bezszypułkowego są orzechy potocznie nazywane żołędziami. Są ważnym składnikiem pokarmowym wielu ssaków (na przykład dzików) i ptaków leśnych (między innymi grubodziobów i sójek).
Olsza czarna (Alnus glutinosa)
Drzewo szybkorosnące, żyjące do około 120 lat, osiągające ponad 30 metrów wysokości, z rozłożystą koroną, o strzelistym, pojedynczym pniu widocznym niemal do wierzchołka (rzadkie w drzewach liściastych). Jest rośliną światłolubną, w Polsce pospolitą, typowa dla gleb o dużej wilgotności. Tworzy olsy (inne nazwy – olszyna, oles), czyli lasy olchowe charakterystyczne dla siedlisk bagiennych o okresowo wysokim stanie wody. Olsza czarna jest także głównym składnikiem zespołów łęgowych. Jest rośliną wiatropylną z zebranymi w kotki, oddzielnymi męskimi i żeńskimi kwiatostanami. Na pędach ma charakterystyczne, występujące po kilka na jednym trzonku, małe szyszeczki – to zdrewniałe, ubiegłoroczne owocostany. Nasiona są przysmakiem występujących w rezerwacie czyży (Spinus spinus).
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)
Drzewo o strzelistej sylwetce osiągające do 40 metrów wysokości, mające zazwyczaj luźną, strzelisto jajowatą koronę. W Polsce jest gatunkiem pospolitym, rosnącym zarówno na nizinach jak i w niższych partiach gór. Wymaga głębokich, żyznych i wilgotnych gleb, jest rośliną odporną na niskie temperatury. Żyje do około 300 lat, rośnie szybko, a jego wzrost ustaje w wieku około 100 lat. Liście duże (20–30 centymetrów), składające się z 7–15 naprzeciwległych, lancetowatych listków mających po około 6 centymetrów długości. Ma charakterystyczne owoce – często pozostające na gałęziach do wiosny, zwisające w dużych pęczkach, jednonasienne spłaszczone orzeszki ze skrzydełkiem umożliwiającym rozsiewanie przez wiatr. Drewno jesionu wyniosłego, twarde i zarazem elastyczne, jest cennym surowcem wykorzystywanym między innymi w meblarstwie, czy do produkcji parkietów.
Sosna zwyczajna (pospolita) (Pinus sylvestris)
Sosna zwyczajna to zimozielone drzewo iglaste zajmujące ponad 2/3 powierzchni leśnej naszego kraju. Rośnie niemal w każdych warunkach środowiskowych, zarówno na glebach ubogich i piaszczystych, przez torfy i bagna, aż po siedliska żyzne. Jest gatunkiem światłolubnym, odpornym na susze i duże amplitudy temperatury (roczne i dobowe). Jako gatunek dominujący tworzy bory sosnowe, ale występuje też powszechnie w lasach mieszanych. Jest drzewem wysokim, zazwyczaj osiąga do 30 metrów wysokości (czasem powyżej 40 metrów). Rośnie szybko, po 50 roku życia przyrost słabnie i ustaje w wieku 100–120 lat. Żyje 300–350 lat (czasem do 500 lat). Korona zazwyczaj luźna, w młodym wieku stożkowata, u osobników starszych parasolowata lub rozłożysta i zaokrąglona – w zależności od warunków bytowania. Igły szarozielone, sztywne, twarde i zaostrzone, osadzone parami na krótkopędach, o długości 3–7 centymetrów i grubości 1–2 milimetrów. Sosna jest rośliną wiatropylną. System korzeniowy drzewa dostosowuje się do lokalnych warunków – na świeżych piaskach najczęściej wykształca się korzeń palowy wsparty dobrze rozwiniętymi korzeniami bocznymi, z kolei na piaskach suchych z głębokim poziomem wody oraz na bagnach rozwija się system powierzchniowy bez korzenia palowego. W przypadku gleb piaszczystych skrajnie suchych szeroko rozgałęzione korzenie znajdują się tuż pod powierzchnią gleby, zwiększając efektywne wykorzystanie wód opadowych.
Świerk pospolity (Picea abies)
Świerk jest jednopiennym, wiatropylnym drzewem iglastym o smukłej, stożkowej, zazwyczaj gęstej koronie. Wysokość najwyższych osobników w Polsce przekracza 50 metrów, a ich wiek dochodzi do 350 lat. Ma czerwonobrązową, łuszcząca się płytkami korę, igły – ciemnozielone, o długości 1–2,5 centymetra, utrzymują się na gałęziach 5–7 lat. Świerki mają charakterystyczny, płytki i rozległy system korzeniowy (tak zwany system talerzowy) przez co są podatne na działanie silnych, porywistych wiatrów powodujących wywroty (wiatrowały). Drzewa te mają dużą tolerancję co do żyzności gleb, preferują podłoża luźne, piaszczysto-gliniaste i wilgotne. Wykazują dużą odporność zarówno na niskie jak i wysokie temperatury, ale też szkodzą im wiosenne przymrozki i są bardzo wrażliwe na suszę. W Europie gatunek ten ma dwa ośrodki występowania, które spotykają się na terenie Polski i są od siebie oddzielone tak zwanym pasem bezświerkowym – drzewo to w stanie naturalnym nie występuje prawie w całej Wielkopolsce i na Pomorzu. Należy też wspomnieć o dużej zdolności dostosowania się świerków do lokalnych warunków naturalnych i czynników zewnętrznych.
